Türkiye ile Kuzey Makedonya Arasında İmzalanan Sosyal Güvenlik Sözleşmesi’nde Uygulama Esasları Belirlendi
- GİRİŞ
Yabancı ülkelere giden Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları ve bunların bakmakla yükümlü oldukları kişilerin, çalıştıkları ülkede sosyal güvenceye sahip olabilmeleri ve o ülkede kazandıkları sosyal güvenlik haklarından Türkiye’de de yararlanmalarını sağlamak için vatandaşların çalıştığı ülkeler ile iki taraflı sosyal güvenlik sözleşmeleri imzalanmıştır.
Halihazırda 30 ülke ile imzalanan sosyal güvenlik sözleşmelerine göre, bu sözleşmelerde belirtilen haklardan, sözleşme tarafı olan devletlerin vatandaşları ve bunlara eşit sayılan kimseler ile bunların geçindirmekle yükümlü oldukları aile bireyleri ve ölümleri halinde geride kalanlardan hak sahibi olabilecek kişiler yararlanabilecektir.
Diğer ülkeler ile imzalanan sosyal güvenlik sözleşmeleri sayesinde, diğer ülkelerde çalışan vatandaşlar, karşı ülkenin mevzuatından kaynaklanan kısa ve uzun vadeli sigorta kollarına ilişkin sosyal güvenlik haklarını Türkiye’de kullanmak imkanına sahip olmuşlardır. Bu haktan, diğer ülkelerde çalışan vatandaşlar ve çalıştıkları ülkede yanında bulunan aile bireyleri yararlanabildikleri gibi, Türkiye’de bıraktıkları aile bireyleri de faydalanabilmektedir.
- TÜRKİYE İLE MAKEDONYA ARASINDAKİ SOSYAL GÜVENLİK SÖZLEŞMESİ
Türkiye Cumhuriyeti ile Makedonya Cumhuriyeti arasında 07.07.1998 tarihinde imzalanan Sosyal Güvenlik Sözleşmesi (“Sözleşme”) 01.07.2000 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Sözleşmenin Uygulanmasına İlişkin İdari Anlaşma (“İdari Anlaşma”) ise 21.08.1998 tarihinde imzalanmış ve anılan İdari Anlaşma’nın 18. maddesi gereği, İdari Anlaşma da Sözleşme ile aynı tarihte yürürlüğe girmiştir. Türkiye Cumhuriyeti ile Makedonya Cumhuriyeti Arasındaki Sosyal Güvenlik Sözleşmesinin Uygulanmasına İlişkin 21/8/1998 Tarihli İdari Anlaşmada Yapılan Değişiklikler ve İlavelere Ait Ek İdari Anlaşma ise 13.04.2010 tarihinde Ankara’da imzalanmış olup 16.08.2010 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Sözleşme; “Genel Hükümler, Uygulanacak Mevzuat ile İlgili Hükümler, Özel Hükümler, Tıbbi Kontrol, Çeşitli Hükümler ile Geçici ve Nihai Hükümler” olmak üzere altı bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; Sözleşme’nin mevzuatsal ve kişisel kapsamı, Sözleşme kapsamındaki kişilerin eşit haklara sahip olduğu, sosyal güvenlik alanındaki hakların diğer Akit tarafta da kullanılabileceğine ilişkin hükümler, İkinci bölümde; çalışanlar, geçici görevliler, uluslararası taşımacılık personeli ve gemi adamları ile diplomatik temsilcilik görevlilerinin hangi Akit tarafın sosyal güvenlik mevzuatına tabi tutulacağına ve geçici görev süresinin azami sınırlarına ilişkin hükümler, Üçüncü bölümde; iş kazası ve meslek hastalığı, geçici iş göremezlik ve analık ödenekleri, işsizlik yardımları, cenaze yardımı ile yaşlılık, malullük ve ölüm sigortalarına ilişkin hükümler, Dördüncü bölümde, tıbbi kontrol, Beşinci bölümde, Sözleşmenin uygulanmasına ilişkin çeşitli hükümler, Altıncı bölümde ise Sözleşmenin yürürlüğe girmesi ve yürürlükte kalma süresi ile Sözleşme öncesi ve sonrası haklara ilişkin hükümler, yer almaktadır.
Sözleşme, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılar ile bu kapsamda gelir/aylık alanlar için malullük, yaşlılık, ölüm sigortası, kısa vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortasını, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) ve (c) bendi kapsamındaki sigortalılar ile gelir/aylık alanlar için malullük, yaşlılık ve ölüm s igortasını kapsamaktadır. 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nci maddesinde belirtilen emekli sandıkları Sözleşme kapsamında olup Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında olanlar için uygulanan Sözleşme hükümleri bunlar hakkında da uygulanacaktır.
- SOSYAL GÜVENLİK KURUMU TARAFINDAN YAYINLANAN GENELGE
Yukarıda belirtilen Sözleşme ve ekleri ile ilgili olarak 09.03.2022 tarihinde Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından 2022/6 sayısı ile Sözleşme’nin uygulama esaslarını belirlemek adına bir genelge (“Genelge”) yayınlanmıştır. İşbu Genelge ile, aşağıda belirtilen hususlar düzenlenmiştir:
3.1. Sözleşmenin Uygulanması ve Formülerler
Genelge ile sözleşmenin uygulanmasında kullanılmak üzere, TR/RМ-ТР/РМ ve PM/TP-RM/TR rumuzlarıyla Türkçe ve Makedonca olmak üzere 17 adet formüler ihdas edilmiştir. Kurumca düzenlenecek formülerlerin rumuzunda “TR/RМ-ТР/РМ”, Kuzey Makedonya yetkili kurumlarınca düzenlenecek olan formülerlerin rumuzunda ise “PM/TP-RM/TR” ibaresi yer alacaktır.
- Uygulanacak Mevzuatın Belirlenmesi
İkili sosyal güvenlik anlaşmalarına hâkim olan temel ilkelerden biri çalışılan ülke mevzuatına tabi olunmasıdır. Sözleşme’nin 7. ve 8. maddelerinde bu kuralın istisnaları açıkça belirtilmiştir. Bir işin icrası için Türkiye’den Kuzey Makedonya’ya veya Kuzey Makedonya’dan Türkiye’ye gönderilen sigortalılar ve Sözleşme’nin 7. ve 8. maddesinde belirlenen istisna kapsamındaki çalışanlar hakkında uygulanacak mevzuatın Sözleşme’ye uygun olarak nasıl tespit edileceği mezkûr Genelge ile açıklanmıştır.
- Hastalık ve Analık Sigortası Uygulamaları
Sözleşme, hastalık ve analık sigortası uygulamaları açısından sadece 5510 sayılı Kanunun 4/1-(a) bendine tabi kişileri kapsamaktadır. Hastalık veya analık halinde sağlanan sağlık yardımlarına ilişkin açıklamalara Genelge’de yer verilmiştir. Bu kapsamda sigortalılık sürelerinin birleştirilmesi, diğer akit tarafta geçici ikamet esnasında sağlık yardımlarının sağlanması, diğer akit tarafta daimi ikamet esnasında sağlanacak sağlık yardımları ve protez, büyük cihazlar ve diğer önemli sağlık yardımları ile ilgili hususlar Genelge’de açıklığa kavuşturulmuştur.
- Sağlık Yardım Giderlerinin Hesaplaşması İşlemleri
Sözleşme kapsamında verilen sağlık yardımlarının masraflarının ödenmesine ilişkin hususlar İdari Anlaşmanın 9 uncu, 10 uncu ve 11 inci maddelerinde tarif edilmiş olup, masraf ödemeleri fiili ve götürü tutarlar üzerinden gerçekleştirilmektedir.
Genelge ile, diğer akit taraf ülkesinde yapılan sağlık yardım masraflarına ilişkin hesaplaşma işlemlerinde izlenecek usul ve esaslar Hesaplama İşlemleri başlığında açıklanmıştır.
Bir Akit Taraf mevzuatına göre sigortalı olan kişinin, diğer Akit Tarafta geçici ya da daimî ikameti sırasında maluliyet durumunun tespit edilebilmesi için gerekli olan tıbbi kontroller, kişinin sigortalı olduğu Akit Tarafın talebi üzerine ilgilinin geçici ya da daimi ikamet yeri kurumu tarafından yapılmaktadır. Bu kontrollere ilişkin masrafların hesaplaşmasında yapılacak işlemler, yine Genelge’de düzenlenmiştir.
- Aylık İşlemleri
Sözleşme kapsamında malullük, yaşlılık ve ölüm aylığı taleplerine ilişkin işlemler, bu aylıkların hesaplanmanda izlenecek yol ve aylık işlemlerine ilişkin ortak hükümler Genelge’nin “Aylık İşlemleri” başlıklı dördüncü bölümünde gösterilmiştir. Bu kapsamda, aylıklara ilişkin olarak Kurum ile Kuzey Makedonya irtibat kurumları arasındaki belge alışverişi işlemleri Kanunun 4/1-(c) bendi haricindeki sigortalılar için ilgili SGİM/SGM tarafından yürütülecektir.
- İş Kazası ve Meslek Hastalığı Yardımları
İş kazası ve meslek hastalığına maruz kalanlar için sağlanan yardımlar ve meslek hastalığının ağırlaşması durumunda neler yapılacağı Genelge’nin “İş Kazası ve Meslek Hastalığı Yardımları” başlıklı beşinci bölümde düzenlenmiştir. Diğer akit taraftaki iş kazası ve meslek hastalıklarının dikkate alınması, iş kazası, meslek hastalığı nakdi yardımları ve meslek hastalığının ağırlaşması konuları bu başlık altında ele alınmıştır.
- Çocuklar İçin Ek Ödeme
Sözleşme’nin 24., İdari Anlaşma’nın 14. maddesine istinaden çocuklar için ek ödeme hakkının tespitinde kullanılacak belgeler ve izlenecek usuller Genelge ile belirlenmiştir.
- Tıbbi Kontroller
Sözleşme’nin 26., İdari Anlaşma’nın 16. maddesine göre bir Akit Taraf ülkesinde oturan veya bulunan kimselerin iş göremezlik durumlarının tespit edilebilmesi için bir taraf mevzuatına göre öngörülen tıbbi kontroller, yetkili kurumun talebi üzerine ve masrafları talebi yapan yetkili kurumca üstlenilmek üzere ilgilinin oturma veya bulunma yerindeki kurum tarafından yapılacaktır. Genelge ile, yetkili kurumun talebine istinaden, oturulan veya bulunulan ülke kurumunun, ilgilinin tıbbi kontrolünü yaptırarak sonuçlarını en kısa sürede Akit Taraf ülke kurumuna göndereceği, tıbbi kontrolün her iki kurum adına da yapılması gerekiyorsa masrafların ikamet/ bulunma yerindeki yetkili kurum tarafından karşılanacağı belirtilmiştir.
- Sözleşme Uygulamalarına İlişkin Ortak ve Diğer Hususlar
Sözleşme’nin üçüncü ve son kısmında “Sözleşme Uygulamalarına İlişkin Ortak ve Diğer Hususlar” başlığı altında başvuruların alınması, tazminat alacağına, sağlık yardımları hakkındaki formülerlere ve aylık taleplerine ilişkin işlemler, kişisel verilerin paylaşımı ve irtibat kurumu ile yapılacak yazışmalar düzenlenmiştir.
